همیشه یکسان نمی‌نوازد. این قلب‌های ما گاهی تند و گاهی کند می‌زند و خیلی اوقات ما به این صداهای نامنظم بی‌توجهیم. بسیاری از افراد وقتی صدای قلب خود را می شنوند که در شرایط خاص هیجانی مانند خوشحالی، ترس یا اضطراب واقع شده باشند یا آن که مشغول یک فعالیت ورزشی شوند. شاید ندانیم که مصرف برخی از داروها باعث این تپش‌های نامنظم هستند و شاید هم ندانیم چه زمانی باید نسبت به این نامنظم بودن حساسیت به خرج دهیم تا به دلیل سهل‌انگاری‌های ما، این آوای حیاتی برای همیشه خاموش نشود. مهم این است بدانیم که این مسأله پیر و جوان نمی‌شناسد.
خوب است بدانید، در حالت عادی، قلب‌های ما باید در یک دقیقه بین ۶۰ تا ۱۰۰ ضربان داشته باشد و ما متوجه این ضربان‌ها نشویم. اگر به هر دلیلی متوجه تندی یا کندی آن شویم یعنی در خطر یکی از اختلال‌های مهم قلبی یعنی آریتمی یا همان نامنظمی ضربان قلب هستیم. پس مهم است که قلب خود را زیر نظر داشته باشیم؛ چه جوان باشیم و چه میانسال یا از همه مهم‌تر اگر پیر هستیم. متخصصان بیمارستان رضوی به‌عنوان یکی از مراکز مهم درمانی که بر روی تشخیص و درمان دارویی و جراحی‌های قلبی متمرکز است، شناخته می‌شود، طی هفته ارتقاء سلامت جوانان(۲۱ تا ۲۸ مردادماه) در این رابطه توصیه‌های مهمی دارند که توجه شما را در این گزارش به آن جلب می‌کنیم.
تپش‌های منظم یا نامنظم؛ مسأله این است!
آریتمی اختلال در آهنگ و نظم ضربان قلب یا در تعداد ضربان یا هر دو است و دو نوع تندی و کندی دارد؛ یعنی تپش‌های قلب به صورت غیرطبیعی اتفاق می‌افتند. به صورت بیمارگونه تند یا کند هستند که با هر کدام از آنها برخورد و رفتار درمانی متفاوت است. دکتر مهدی طاهرپور، متخصص قلب و فلوشیپ فوق تخصصی آریتمی های قلبی بیمارستان رضوی، در این باره می‌گوید: « تپش قلب طیف وسیعی از علامت را شامل می‌شود؛ از بی‌علامتی تا علائم بسیار شدید مانند ایست قلبی و علائم کم‌اهمیت‌تر مانند سنگ‌کوب یا بیهوش شدن. این بیماری می‌تواند هیچ علامتی نداشته باشد و به‌طور اتفاقی بیمار به پزشک مراجعه کند و نامنظمی در ضربان قلب وی مشاهده شود یا اینکه علامت‌هایی مانند درد سینه، تنگی نفس و سرگیجه، خستگی‌پذیری زودرس، بیهوش شدن یاحتی ایست قلبی اولین تظاهر این بیماری باشد.»
در تمام بیماری‌ها عواملی وجود دارند که در بروز آن بیماری‌ها مؤثر هستند اما تغییرناپذیرند؛ مانند ژنتیک. هیچ وقت نمی‌توان عوامل ژنتیکی و وراثتی را تغییر داد. دکتر طاهرپور در این حوزه اینگونه ادامه می‌دهد: « گروه عمده‌ای از تپش‌های قلب ما ناشی از وجود یک عصب اضافه مادرزادی در قلب هستند که این عصب ممکن است از هر سنی فعال و باعث تپش‌های غیرطبیعی و تند در قلب شود. ممکن است این عصب در یک نوزاد ده روزه، کودک ده ساله یا یک فرد ۲۰ یا ۴۰ ساله بروز پیدا کند. به هر حال، از روزی که این عصب فعال شود و باعث تپش‌های نامنظم شود، معمولاً هر قدر که زمان بگذرد، این تپش‌های غیرطبیعی قلب از نظر تعداد و مدت زمان بیشتر می‌شوند یعنی مدت بیشتری طول می‌کشد و دفعات آن به یک‌دیگر نزدیک‌تر می‌شوند و دفعات بیشتری، بیمار را به بیمارستان و مرکز درمانی می‌کشاند.»
اما وقتی پای عوامل ابتلا به بیماری‌ها مخصوصا بیماری‌های قلبی به میان می‌آید، معمولا فشار خون حرف اول را می‌زند! دکتر طاهرپور این را می‌گوید و می‌افزاید: « عوامل دیگری هستند که در بروز اختلال‌های قلبی مؤثر هستند. مثلاً فشار خون بالا اگر کنترل نشود، زمینه بعضی از تپش‌های غیرطبیعی را فعال می‌کند یا وزن زیاد باعث بروز طیفی از تپش‌ها می‌شود و کسی که اضافه وزن دارد اگر بتواند خود را به وزن متعادل برساند احتمال بروز برخی از مشکلات در وی کاهش می‌یابد.»
همان‌طور که اغلب متخصصان تأکید دارند، نکته مورد توجه این است که در نامنظمی تپش قلب باید فرد از لحاظ مشکلات ساختمانی قلب نیز بررسی شود که جنبه ارثی دارند. هم‌چنین پیشنهاد می‌شود که هر فرزند بالای ۵ سال به‌طور سالانه مراجعه کرده و نوار قلب و اکوی قلب بگیرد.
مراقب قلب جوان خود باشید و خیلی زود پیرش نکنید!
با توجه به جوان بودن ساختار جمعیتی کشورمان که حدود ۲۰ درصد جمعیت کشور را به خود اختصاص داده است و روند رو به رشد عوامل خطر محیطی تهدیدکننده سلامت این قشر مهم از جامعه است، ارتقای سطح سلامت جوانان بسیار ضروری است اما شیوع میزان بروز سکته‌های قلبی در جوانان ما و کاهش سن افراد در بروز این سکته‌ها – به‌ویژه هشدار درباره بروز آن در جوانان زیر ۲۰ سال- بسیار نگران‌کننده است.
دکتر سپیده افضل‌نیا، فلوشیپ بیماری‌های مادرزادی قلب بالغین در بیمارستان رضوی که از پزشکانی است که به قول خودش طی هفته ده‌ها جوان را به‌خاطر مشکلات قلبی در کلینیک این بیمارستان ویزیت می‌کند، تأکید دارد که حواسمان به قلب خودمان باشد و زود پیرش نکنیم. او می‌گوید: « شاید سؤال خیلی از شما این باشد که چرا جوانان به این عارضه‌ها مبتلا می‌شوند؟ در این باره باید بگویم که در واقع به این دلیل که عروق فرعی که در مشکلات قلبی به مقاومت افراد کمک می‌کند، در قلب جوانان نسبت به قلب افراد مسن کمتر است، خطر مرگ و میر در آنها بیشتر است؛ پس باید جوانان تحت مراقبت و کنترل بیشتری قرار بگیرند.»
نکته جالب این است که به گفته محققان، این فاکتورهای خطر در جوانان نیز با افراد مسن یکسان است اما خیلی از ورزشکاران هستند که شاهد بروز سکته‌های قلبی در آنها هستیم! دکتر افضل‌نیا با ابراز تأسف از این روند می‌گوید: «بله متاسفانه ورزشکارانی که هستند که به طور منظم ورزش می‌کنند و زندگی سالم و حتی رژیم غذایی مناسب دارند اما سکته می‌کنند. بگذارید به شما بگویم که اکثر این افراد دچار بیماری های مادرزادی قلب هستند که شاید در آنها نهفته و ناشناخته مانده است. اگر بیماری مادرزادی نداشته باشند، گاهی طی ورزش با افزایش ضخامت دیواره بطن قلب آنها راه خروجی آئورت بسته شده و متاسفانه اولین علامت آن در میادین ورزشی با سکته‌های قلبی یا حتی مرگ ناگهانی بروز می‌یابد. جالب است بدانید که این مشکل هم با اکوکاردیوگرافی ساده در مطب قابل تشخیص است. ورزشکاران بسیار حرفه‌ای که ورزش‌های استقامتی شدید انجام می‌دهند ممکن است با ورزش‌های سنگین باعث آسیب به عضله قلب خود شوند و در این صورت، طی حرکات ورزشی دچار سکته‌های آنی می‌شوند. بنابراین، توصیه شده تمامی ورزشکاران حتما تحت اکوکاردیگرافی قرار بگیرند و حتی در صورت لزوم تست ورزش برای آنها انجام شود چراکه نخستین علامت این عارضه‌ها، سکته قلبی یا مرگ ناگهانی است پس باید حتی از بروز علامتش پیشگیری شود.»
پس چه کنیم؟ این را از خانم دکتر می‌پرسم و ایشان می‌گویند: « با کنترل رژیم غذایی و گنجاندن ورزش منظم در برنامه روزانه باید از ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی پیشگیری کنیم. سازمان بهداشت جهانی در این رابطه توصیه خود را اعلام کرده است. بر اساس این توصیه، هرپنج روز در هفته به مدت ۳۰ دقیقه باید ورزش کنیم؛ آن هم ورزشی که باعث بالا رفتن ضربان قلب و ایجاد تعریق در فرد شود. هم‌چنین کاهش نمک و چربیهای حیوانی، استفاده از چربیهای گیاهی مثل روغن کنجد و دانه انگور روغن زیتون مهم‌ترین مسائل این رژیم است.»
باز گردیم به سبک زندگی پدربزرگ‌های‌مان
دکتر محمد وجدان‌پرست به‌عنوان فلوشیپ اقدامات مداخله‌ای قلب و عروق بزرگسالان که اکنون مسئولیت آموزش پزشکان و کارکنان بیمارستان رضوی را بر عهده دارد، جوانان را از این نظر در خطر می‌داند و می‌گوید: «همه بیماری‌های قلبی در افراد جوان هم ممکن است دیده شود؛ اگرچه هر چه سن بالاتر برود، احتمال بروز بیماری قلبی بیشتر می‌شود ولی اینکه در حال حاضر، شیوع این بیماری‌ها نسبت به گذشته تغییر پیدا کرده است، یکی از دلایلش بی‌حرکتی و چاقی فراوان نسبت به گذشته در جامعه ماست. بنابراین شیوع این بیماری‌ها بیشتر شده است و اگر افراد جوان بخواهند از این قضایا پیشگیری کنند، بهترین راه برگشتن به زندگی سالم، رژیم غذایی سالم، ورزش و زندگی پر تحرک است. همان سبک زندگی پدربزرگ‌های‌مان.»
این پزشک ادامه می‌دهد: «شایع‌ترین علائمی که افراد با مشاهده آنها باید به مراقبت بیندیشند و نسبت به مراجعه به پزشک و مراکز درمانی اهتمام بورزند، در حوزه بیماری‌های عروق قلب و فشار خون است. البته افرادی که بیماری قلبی ندارند و میانسال هستند، چند نکته را باید رعایت کنند: اولاً همه افرادی که از سن ۲۰ سالگی عبور کردند باید یک بار آزمایش چربی خون و کنترل فشار خون را انجام دهند و اگر در اولین آزمایش مشکلی وجود نداشت، بین ۳ تا ۵ سال دیگر دوباره باید این آزمایش را تجدید کنند. هر فردی باید سالیانه یک بار فشار خون خود را چک کند؛ به علاوه اینکه به صورت کلی، مردم باید به سمت زندگی سالم بروند و فعالیت بدنی بیشتری داشته باشند، مصرف میوه و سبزیجات را بیشتر کنند و مصرف فست فود و غذای سرخ کردنی را کم کند.»
