عوارض عمومي در پرتودرماني
ابتدا لازم است توجه داشته باشيد در راديوتراپي بجز عوارض عمومي زير ، هيچ عارضه اي خارج از منطقه درمان ايجاد نمي شود به همين دليل هر منطقه درماني عوارض خاص خود را دارد.
احساس خستگي و ضعف : اين حالت به دليل تاثيرات پرتو ايجاد مي شود و مدتي پس از پايان درمان از بين مي رود.
- سعي کنيد بيشتر استراحت کنيد .
- زمان خواب شبانه و استراحت ميان روز خود را افزايش دهيد.
- مي توانيد کار روزمره خود را ادامه دهيد ولي نبايد کارهاي سنگيني که در توانتان نيست به خود تحميل کنيد.
بي اشتهايي : اين حالت نيز به دليل تاثيرات پرتويي ايجاد مي شود .براي مقابله با اين حالت ، از غذاهايي که تمايل داريد و با طعم دهنده هايي که به مذاقتان خوش مي آيد ، آن هم در حجم کم ، پر کالري و در دفعات زياد ( بيش از 3 وعده معمول ، 6 - 5 مرتبه در روز ) استفاده کنيد .
مشکلات پوستي : التهاب و قرمزي پوست در ناحيه درمان کاملا طبيعي است اين حالت ممکن است به صورت آفتاب سوختگي ويا قرمزي ، خشکي ، تيره شدن و پوسته پوسته شدن تظاهر کندودر مناطق و پوستهاي حساس در صورت عدم رعايت نکات مراقبتي مي تواند مانند ساير سوختگي ها تاول و يا ترشح ايجاد کند.اين تغييرات حدود 4-2 هفته پس از شروع درمان بسته به حساسيت پوست و نوع پرتو و طرح درمان و ميزان تحريکها بروز مي کند.
- لباس تنگ و چسبان در ناحيه درمان نپوشيد .سعي کنيد از لباسهاي کتان ، پنبه اي ، نخي وگشاد در ناحيه درمان استفاده کنيد.
- از ماليدن ، خاراندن و خراشيدن ناحيه درمان اکيداً خودداري نماييد.
- پوست ناحيه درمان را در معرض تماس با هيچ ماده فيزيکي (فلزات) يا شيميايي ( پودر ،عطر، مام ، لوسيون هاي پوستي و...) قرار ندهيد.
- در مواردي که پزشک متخصص راديوتراپي انکولوژي لوسيون، کرم يا پماد مخصوصي به شما تجويز نمايد در همان زمان و به همان ميزان وطريقه تجويز شده استفاده نماييد . بهترين زمان مصرف ترجيحاً بلافاصله پس از هر جلسه پرتو درماني است طوريکه در مراجعه براي جلسه بعدي پرتو درماني، بقاياي آن روي ناحيه درمان باقي نماند. از مصرف خود سرانه پمادها يا لوسيون هاي ترميم کننده بپرهيزيد.
- از تراشيدن موهاي ناحيه درمان با تيغ و ماشينهاي اصلاح جداً خودداري نماييد.
- سعي کنيد منطقه درمان در معرض تابش نور مستقيم خورشيد قرار نگيرد و در صورت نياز از لباس پوشيده ويا کلاه ، بسته به ناحيه درمان استفاده نماييد.
- از سرد کردن و گرم کردن ( کمپرس يخ يا کيسه آب گرم ) و هر تحريکي در ناحيه درمان خودداري نماييد.
- از شستشوي مکرر ناحيه درمان اجتناب نماييد.موضع درمان را به طور مستقيم زير جريان تند و پر فشار آب نبريد.حداکثر هفته اي 2 _ 1 بار با آب ولرم و کف صابون بچه آن هم بدون تماس دست و ماليدن و بطور سريع و گذرا، مي توانيد منطقه درمان را بشوييد و به ملايمت با قرار دادن حوله نرمي روي آن ، محل را خشک نماييد .حتي پس از اتمام جلسات درماني توصيه مي شود، شش ماه تا يک سال بعد نيز اين نکات را رعايت نماييد.
تغييرات سلولهاي خوني
پرتو درماني باعث کاهش گلبولهاي قرمز ، سفيد و پلاکت خون شما خواهد شد؛ بخصوص اگر همزمان با شيمي درماني انجام شود .به همين دليل در فواصل زماني مشخص آزمايش شمارش سلولهاي خوني براي شما توسط پزشک تجويز مي شود .در صورت کاهش بيش از حد انتظار فرمول خوني ، ممکن است براي برگشت به حالت طبيعي به شما دارو يا رژيم خاصي تجويز شود و گاهي ممکن است پرتو درماني به طور موقت قطع شود تا سلول هاي خوني بازسازي شوند .
عوارض خاص پرتو درماني ناحيه پستان
پرتو درماني اين ناحيه بسته به شرايط فيزيکي بدن بيمار( از جمله چاقي ، لاغري ، سايز پستان ، نوع ورنگ پوست ) ، مرحله بيماري ، نوع و روش درمان بطور کاملاً اختصاصي براي هر بيمار تعيين مي شود.
با توجه به ناحيه درمان و وجود چين خوردگيهاي پوستي ، در برخي از بيماران ممکن است سوختگيها کمي شديد تر بروز کند .در بيماراني که علاوه بر ناحيه پستان ناحيه فوق ترقوه آنها نيز تحت تابش دهي مي باشد ممکن است کمي اشکال در عمل بلع به صورت سوزش و گلودرد خفيف بروز کند.در اين حالت همکاري در زمان تعيين وضعيت سر مي تواند کمک کننده باشد ، در صورت بروز اين علامت کارشناس پرتو درماني را مطلع نماييد.
تغيير رنگ و سفتي و دردناک شدن ناحيه پستان يا بافت باقيمانده پستان نيز کاملاً طبيعي است که بايد سعي کنيد طوري بخوابيد يا لباس بپوشيد که اين موضع را تحريک و اين حالت را تشديد نکند. اين تغييرات موقتي بوده وبعد از اتمام درمان به حالت طبيعي بر مي گردد.
تشديد يا ايجاد درد در بازوي طرف پستان مبتلا ممکن است در حين جراحي ، مجاري وگره هاي لنفاوي شما دستکاري يا برداشته شده باشند اين امر خود باعث اختلالاتي در جريان طبيعي لنف مي شود وآزادي حرکت بازوي شما را دچار محدوديت مي کند يا اينکه باعث تورم و دردناک شدن آن مي شود . پرتو درماني نيز با تاثيري که بر اين عروق لنفاوي وسيستم حرکت آن ميگذارد اين عارضه را تشديد مي کند. توصيه مي شود حتماً پس از جراحي و قبل از شروع جلسات پرتو درماني به آن دسته از متخصصين فيزيوتراپي که در اين زمينه متبحر هستند مراجعه نماييد.
خلاصه اي از توصيه هاي مهم:
- پيشگيري از بريدگي ، خراشيدگي و يا هر گونه تحريک و فشار در دست و بازوي سمت پستان مبتلا
- استفاده از دستکش در هنگام نظافت منزل يا شستن ظروف
- عدم تزريق يا واکسيناسيون يا خونگيري در بازوي سمت مبتلا
- عدم استفاده از زينت آلات ولباس هاي تنگ
- در هنگام جابجايي ظروف داغ از دستکش استفاده کنيد ،اين ناحيه نبايد در معرض مستقيم آفتاب قرار گيرد.
- مراقب نيش زنبور وحشرات باشيد.
- براي اصلاح زير بغل از تيغ يا وسايل مشابه استفاده نکنيد ، از اسپري و مام در ناحيه زير بغل استفاده نکنيد.
- از حمل اشياي سنگين بيش از 3-2 کيلو گرم يا جابجايي و کشيدن اشيا با دست طرف مبتلا خودداري کنيد.
- در صورت ايجاد ضايعه يا بريدگي ناحيه را شسته و ضدعفوني کنيد ودر صورت وسيع بودن بريدگي فوراً به پزشک متخصص مراجعه کنيد.
- در هنگام نشستن يا خوابيدن سعي کنيد دستتان تکيه گاه داشته باشد و از آويزان ماندن آن جلوگيري کنيد.
- در نظر داشته باشيد شما مي توانيد کارهاي سبک منزل را انجام دهيد ولي تا اندازه اي که خسته نشويد.
عوارض خاص درمان اندامها (دست و پا)
زمانيکه دست يا پا تحت پرتو درماني قرار گيرد بدليل مشکلاتي که در جريان لنف و خون آن ناحيه ايجاد مي شود ممکن است کمي تورم يا التهاب پيدا کند. به همين دليل سعي کنيد حتماً در مواقع استراحت و در طول روز اندام مورد نظر را بالاتر از سطح بدن قرار داده و از پوشيدن لباسهاي چسبان وتنگ در اين نواحي خودداري نماييد.از آويزان ماندن عضو تحت درمان به مدت طولاني تا حد امکان پيشگيري نماييد . براي التهابات و واکنشهاي پوستي توصيه هاي مندرج در عوارض عمومي پرتو درماني را بکار گيريد.
عوارض خاص پرتو درماني سر و گردن
از مهمترين عوارض خاص اين ناحيه خشکي دهان و التهاب مخاط دهاني است. عوارضي از قبيل آفت يا زخمهاي دهاني ، عفونت ، التهاب لثه و بافت نرم دهان يا ضايعات قارچي داخل مخاط دهان نيز مي تواند متعاقب پرتو درماني اين ناحيه بروز کند. در صورت بروز اين مشکلات حتما با پزشک متخصص راديوتراپي انکولوژي مشورت نماييد و نکات زير را جهت تحمل آسان تر يا تسکين و درمان ضايعات رعايت فرماييد:
حتما قبل از شروع جلسات راديوتراپي به دندانپزشک مراجعه نماييد تا مشکلات دهان و دندان شما کامل درمان و برطرف گردد و در حين درمان تشديد نگردد. به خاطر داشته باشيد که حداقل 6 ماه پس از پايان راديوتراپي دندان ها و لثه در قسمتي که تحت تابش بوده است نبايد تحت جراحي يا ترميم دندانپزشکي قرار گيرد. در صورت لزوم حتما با پزشک متخصص مشورت نماييد.
- از مصرف غذاهايي که بقاياي شيرين در دهان به جا ميگذارند تا حدامکان خودداري نماييد ، بعد از خوردن هر وعده غذا دندان هايتان را با مسواک نرم و به ملايمت مسواک بزنيد.در صورت استفاده از نخ دندان به آرامي نخ را لابلاي دندانهايتان بکشيد تا خراش و زخم ايجاد نکند.
- از خمير دندانهاي حاوي فلورايد و فاقد مواد ساينده و اسانس ها و افزودني هاي محرک و تند استفاده کنيد.
- از دهان شويه هاي حاوي الکل و رايج بازار استفاده ننماييد ، چون مخاط دهان را خشک مي نمايد . در مورد انتخاب دهان شويه هاي تاييد شده با پزشک مشورت کنيد.
- دهانتان را مکرر با آب شستشو دهيد و روزانه 2تا 3 بار از محلول شستشوي نرمال سالين استفاده کنيد.
- در صورتي که از دندان مصنوعي استفاده مي کنيد حتما قبل از درمان يا سي تي سيموليشن و ساخت قالب و هم چنين حين درمان در کليه جلسات راديوتراپي ، آنها را از دهان خارج سازيد.
- از مصرف غذا هاي خشک و سفت يا ادويه و چاشني هاي تحريک کننده تا حد امکان خودداري نماييد.
- سعي کنيد از خوراکي هايي که نياز به مکيدن داردو آدامسهاي حاوي اسانس هاي تند و افزودنيهاي محرک استفاده ننماييد.
- از غذاهاي نرم و صاف شده استفاده کنيد و غذاهايي که حالت خشک دارند را همراه با کره ، خامه يا سس بدون چاشني استفاده نماييد.
- مايعات فراوان بنوشيد ، از مصرف مواد غذايي محرک، غذاهاي ترش مانند سرکه ، آب ليموي ترش و آب ميوه هاي صنعتي و غذاهاي شور وتند خودداري نماييد.
- از اصلاح موهاي سر وصورت با تيغ و... جداً خودداري نماييد ، از استفاده هر گونه کرم و لوسيون ها و دئودرانت اجتناب نماييد.
در صورت درمان سر ممکن است سردرد ايجاد ويا سردرد قبلي تشديد گردد . اين عارضه بر اثر پرتو درماني مي باشد ، لذا بدون نگراني در ارتباط با بروز سردرد و حالت تهوع يا تشديد علايم قبلي ، پزشک را در جريان بگذاريد تا براي شما داروهاي لازم را تجويز کند . در صورتي که ناحيه گوش يا چشم يا بيني شما در فيلد درمان باشد ممکن است باعث التهاب و سوختگي مجراي گوش ،خشکي ، التهاب ، عفونت چشم يا خشکي والتهاب مجراي بيني گردد ، در صورت مشاهده هر کدام از اين علايم پزشک را در جريان بگذاريد تا جهت رفع آن داروهاي مناسب تجويز نمايد.
ريزش موي سر وصورت فقط محدود به منطقه ي درمان مي باشد و رويش مجدد آن بستگي به ميزان پرتوي دارد که به آن ناحيه تابانده مي شود . بعد از اتمام درمان موهاي آن منطقه مجددا رشد خواهند کرد و ميزان آن در افراد مختلف متفاوت مي باشد.
عوارض خاص پرتو درماني شکم و لگن
مهمترين عارضه شايع و آزاردهنده در اين منطقه تهوع و استفراغ است ، براي رفع يا کاهش اين حالت نکات زير توصيه مي شود :
- وعد هاي غذايي سبک و متعدد را جايگزين سه وعده غذاي پر حجم نماييد.
- مصرف مايعات نيم ساعت قبل يا بعد غذا مي تواند کمک کننده باشد، ولي در حين غذا ترجيحاً مايعات ننوشيد.
- از مصرف غذاهاي محرک ، پر ادويه ، سرخ شده ، چرب و دير هضم بپرهيزيد.
- غذاهاي کم حجم و پر کالري و نسبتاً خشک از نوع کبابي و عصاره هاي غليظ گوشت با پوره سبزيجات مثل کدو، هويج و سيب زميني با چند قطره آب ليموي تازه توصيه مناسبي براي غذاي شماست.
- برخلاف تصور عموم مصرف سوپ، غذاهاي پرحجم و کم کالري مشابه آن توصيه نمي شود . غذاهاي داغ و پر عطر و بو ميتواند اين حالت شما را تشديد کند . در اين حالت مي توانيد پس از کمي سرد شدن غذايتان را ميل کنيد و چاشني هاي پر عطر و بو به غذايتان اضافه نکنيد.
- در صورتيکه مشکل شما تهوع صبحگاهي است سعي کنيد کمي در هواي آزاد قدم بزنيد و تنفس کنيد و يک ساعت پس از برخاستن از خواب اولين وعده غذايي را ميل کنيد.
- خوردن غذاهايي که دوست داريد و بودن در جمع عزيزان و دوستان مي تواند اين حالت شما را بهبود دهد.
- رعايت نکات بهداشتي دهان و دندان مي تواند حالت تهوع شما را کاهش دهد.
- آبنبات هاي خوش طعم يا قرص نعنايي در صورت تمايل مي تواند کمک کننده باشد. (آبنبات هاي ترش و محرک در صورت وجود زخم هاي دهاني بهتر است استفاده نشود)
- هنگامي که حالت تهوع داريد به آهستگي ترجيحا در هواي آزاد چند نفس عميق بکشيد و سعي کنيد روي فعاليت يا فکر مطلوبي تمرکز کنيد تا ذهنتان از موضوع منحرف گردد.
- هم صحبتي با دوستان و نزديکان ، شنيدن موسيقي و تماشاي برنامه ها و فيلم هاي شاد و مورد علاقه که سبب عدم تمرکز شما بر حالت تهوع شود مي تواند از اين احساس بکاهد.
- در صورتيکه زخم و مشکلات دهان نداريد مي توانيد از آبليمو ترش تازه ، آبغوره و غذاهاي ترش استفاده کنيد.